این مدرسه به نام «مدرسه علوی» در خیابان تهران قم (خیابان امام خمینی فعلی)، کوچه جنب مسجد کامکار قرار داشت که دارای دو طبقه و حجره هائی بود و تعدادی از طلاب در آنجا سکونت داشتند. ما در کنار والدین در آن زمان در کوچه مجاور آن، موسوم به کوچه آقا بقال در یک منزل استیجاری زندگی می کردیم.
در سال 1340 شهید بهشتی و آقای عبد الرحیم ربانی شیرازی - که از فضلای معروف حوزه علمیه و عهده دار تصحیح و تحقیق برخی از کتب و منابع اصلی شیعه مانند وسائل الشیعه و غیر آن برای چاپ و انتشار جدید بود - برنامه ریزی برای مدرسه و تربیت طلاب را شروع کردند. برخی از شخصیت های معروف مانند حجج اسلام شیخ حسن روحانی (رئیس جمهور سابق)، محمدی گلپایگانی، محسن قرائتی، محمدی ری شهری، دری نجف آبادی و برادران اختری از طلاب این مدرسه بودند.[1]

مدیریت و برنامه ریزی شهید بهشتی
شهید بهشتی یک از فضلای کم نظیر یا بی نظیر در کار برنامه ریزی و مدیریت بود. او در دوران جوانی مدرسه رسمی دین و دانش را که تابع مدارس آموزش و پروش آن زمان بود در قم در خیابان باجک (19 دی فعلی) تأسیس کرد که جوانان را تحت تعلیم و تربیت اسلامی قرار دهد و از آنجا که زبان انگلیسی را بخوبی فرا گرفته بود در آن مدرسه خود عهده دار تدریس این زبان بود.
او در این مدرسه برای گروهی از طلاب جوان و خوش فکر در حدود 50 نفر جلساتی ترتیب داده بود که آنها با علوم روز و دانشگاهی آشنا شوند. بنا به گفته آیت الله مصباح در مصاحبه ای [2] ایشان با چند نفر دیگر دو سه سال در این جلسات شرکت می کردند و اساتیدی از دانشگاه برای آنها زبان انگلیسی، ریاضیات، فیزیک، شیمی، جامعه شناسی، متدولوژی و این قبیل موضوعات را تدریس می کردند.
بعدها شبیه این برنامه را (از سال 1350 تا 1355) برای ما نیز تنظیم کردند که شرح آن را در یک بیوگرافی خود نوشت آورده ام [3]
از دیگر برنامه های شهید بهشتی مدیریت مدرسه حقانی بود که هم زمان با مدرسه آیت الله گلپایگانی برای آنجا نیز برنامه ریزی کردند. در اینجا به شرح کوتاهی از این مدرسه و خاطرات مربوط به آن می پردازم:

مدرسه حقانی یا منتظریه
مدرسه حقانی در قم که نام رسمی آن در وقف نامه «مدرسه منتظریه» است در سال 1339 توسط شهید بهشتی، آیت الله مشکینی، مهدی حائری تهرانی و غلامحسین حقانی به منظور تحول در نظام آموزشی حوزه و کادر سازی برای فعالیت آینده تأسیس شد.
ساختمان مدرسه حقانی توسط یکی از افراد خیر قم به نام حاج علی حقانی که قصد داشت برای خدمت به حوزه علمیه قم مدرسه هائی را احداث کند بنا شد. او پس از تکمیل بنا که آماده بهره برداری شد تصدی آن را به عهده فرزند فرهیخته خود شیخ حسین حقانی قرار داد.

مرحوم حاج علی حقانی و فرزندش

آقای شیخ حسین حقانی چون سابقه شهید بهشتی را در اداره مدرسه آیت الله گلپایگانی می دانست از او درخواست کرد که عهده دار برنامه ریزی و اداره این مدرسه شود. شهید بهشتی که قبلاً طرح آموزشی حوزه را تهیه کرده بود از این پیشنهاد استقبال کرد و وارد عمل شد.
او از آقایان علی قدوسی، ربانی شیرازی، مهدی حائری و سید مرتضی جزائری دعوت کرد که برای این امر مهم همکاری کنند. به این ترتیب برای مدرسه یک برنامه رسمی تدوین کردند و فعالیت آن از سال 1341 آغاز شد. آیت الله سید هادی میلانی از همان ابتدا از مدرسه حمایت مالی و معنوی کرد که تا سال 1357 همچنان ادامه داشت.
طبق برنامه آموزشی که شهید بهشتی تنظیم کرده بود، دوران تحصیل در مدرسه 18 سال و در چهار دوره به ترتیب زیر بود:سه سال مقدمات شامل صرف و نحو، منطق و بیان تا لمعه،پنج سال مرتبه سطح شامل تعلیم متون درسی شرح لمعه، رسائل و مکاسب شیخ انصاری و کفایه،6 تا 8 سال درس خارج فقه و اصول و دوره تخصصی دوساله برای دروس فلسفه و کلام.
ضمناً در این مدرسه کتاب های درسی سنتی در حوزه علمیه قم با کتاب های جدید جایگزین شد. به جای اولین کتاب حوزوی یعنی «جامع المقدمات» کتاب «صرف ساده» تألیف آقای سید محمد رضا طباطبائی که از نخستین شاگردان مدرسه حقانی بود قرار گرفت. به جای «بهجة المرضیة» معروف به «سیوطی» «مبادی العربیة» شرتونی لبنانی جایگزین شد. کتاب «اصول الفقه» شیخ محمد رضا مظفر به جای «معالم» و «قوانین الأصول» مرحوم میرزای قمی تدریس شد.
در زمینه فقه و اصول تغییراتی در کتاب «شرح لمعه» شهید اول و ثانی اعمال شد و دو کتاب مهم و اساسی رسائل و مکاسب شیخ انصاری توسط آیت الله مشکینی تلخیص شد.
در زمینه فلسفه که در حوزه علمیه معمولاً شرح منظومه سبزواری، بخشی از إشارات بوعلی سینا و اسفار ملاصدرا خوانده می شد، مدیران مدرسه که از شاگردان مرحوم علامه طباطبائی بودند از ایشان در خواست کردند که کتاب جامع و ساده ای در باب فلسفه تألیف کنند تا کتاب درسی طلاب مدرسه قرار گیرد. ایشان به رغم سن بالا پذیرفتند و این کار را شروع کردند که محصول آن دو کتاب «بدایه» و «نهایه» بود.

جمعی از طلاب مدرسه حقانی

از سال 1350 که ما برخی از دروس از قبیل تفسیر موضوعی قرآن، فلسفه و درایه و رجال [4] را به پیشنهاد شهید بهشتی در مدرسه حقانی شرکت می کردیم از شاگردان اولیه دو کتاب بدایه و نهایه بودیم.

از همان زمان که نخستین کتاب تألیف می شد از آیت الله جوادی آملی خواستند که همزمان با تألیف، آن را تدریس کند. ما با طلاب سال دهم مدرسه که حدود 15 نفر بودند در این درس شرکت می کردیم. هر روز آیت الله جوادی صفحه ای از دست نوشته مرحوم علامه را که با خودکار آبی نوشته شده بود می آورد و برای ما تدریس می کرد. نسخه ای که در اختیار ما قرار می گرفت نسخه تایپ و استنسیل شده از روی نوشته مرحوم علامه بود. کتاب بدایه به این صورت تمام شد و دوباره کتاب نهایه را به همین صورت نوشتند و برای ما تدریس شد. این دو کتاب بعداً چاپ و ماندگار شد و تاکنون در حوزه های علمیه تدریس می شود.
مدرسه حقانی از نظر شیوه گزینش طلبه نیز با مدارس حوزه علمیه قم تفاوت داشت. افزون بر امتحان ورودی و آزمون هوش، مصاحبه حضوری نیز صورت می‌گرفت. پذیرش طلبه به‌ صورت مشروط انجام می‌شد، اگر فرد داوطلب تحصیل پس از سه ماه حائز شرایط لازم برای طلبگی نمی‌شد، حق ادامه تحصیل در مدرسه حقانی را نداشت. همچنین دفتر حضور و غیاب و ثبت نمرات نیز وجود داشت.
بعدها به تدریج شیوه برنامه ریزی، کتاب های درسی جدید، امتحان ورودی و سایر شرایط معمول در مدرسه حقانی به دیگر حوزه ها نیز راه یافت و هم اکنون تقریباً در همه حوزه های علمیه در ایران این روش ها معمول است.
بنا براین بحمد الله آرمان شهید بهشتی و یارانش که دغدغه نظم حوزه علمیه قم را داشتند تحقق یافت. من طلب شیئاً و جدّ وجد. و الحمد لله رب العالمین.

-------------------------------------------------------------------------------
[1] - - شرح و تفصیل جزئیات این مدرسه در خاطرات آقای روحانی و در سایت زیر آمده است:

https://historylib.com/articles/1675/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3+%D9%88+%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D9%86%D9%88%D8%AA%D8%A3%D8%B3%DB%8C%D8%B3+%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%88%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+%D8%AF%D9%87%D9%87+%DA%86%D9%87%D9%84+%D9%88+%D9%BE%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%87+%D8%B4%D9%85%D8%B3%DB%8C
[2] -http://www.rajanews.com/node/345877
[3]- http://mbansari.blogfa.com/category/143/%d8%a8%db%8c%d9%88%da%af%d8%b1%d8%a7%d9%81%db%8c-%d8%ae%d9%88%d8%af-%d9%86%d9%88%d8%b4%d8%aa

[4] - تفسیر موضوعی قرآن را نزد مرحوم آیت الله مصباح طی چند سال گذراندیم. شیوه کار به این صورت بود که موضوعی انتخاب می شد و در مرحله اول باید ما هریک از شاگردان یک دور قرآن را مطالعه و آیات مربوطه را استخراج می کردیم. در مرحله بعد در جلسه ای با حضور استاد در آیات جمع آوری شده مرور می شد که آیه ای ذی ربط از قلم نیفتاده باشد. در مرحله سوم آیات جمع بندی و نتیجه گیری می شد.
در رشته فلسفه کتاب هائی که در این مدرسه علاوه بر بدایه و نهایه گذراندیم بخشی از اشارات بود نزد مرحوم آیت الله ابراهیم امینی، بخشی از اسفار نزد آیت الله جوادی آملی ، کتاب فلسفتنا نزد آیت الله مصباح و فلسفه هگل نزد شهید بهشتی. ضمناً کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» مرحوم علامه همراه با پاورقی های شهید مطهری را هم زیر نظر شهید بهشتی گذراندیم.
در زمینه درایه و رجال در درس آیت الله شبیری زنجانی در مدرسه شرکت می کردیم. نوشتجات و تقریرات این دروس با اظهار نظر اساتید محترم موجود است.